این‌ محله قدیمی تهران را به نام «شوش» و «شبیر» می‌شناسند | «وفا» اولین‌مسجد و «عبدالرزاق» اولین امام‌جماعت محل بود

همشهری آنلاین _ رضا نیکنام : محله شوش، یادگار عصری است که هنوز ماشین دودی به تهران نیامده بود و مردم با چهارپایان اسباب و وسایل خودشان را جابه جا می‌کردند. محله ای که بخشی از آن در منطقه ۱۵ قرار دارد، اما وسعت زیادش موجب شده تا این محله بساطش را در دو منطقه دیگر ۱۲ و ۱۶ هم پهن‌کند. ما در گزارش این هفته به تاریخچه محله‌شوش در محدوده منطقه۱۵ می‌پردازیم.

قصه‌های خواندنی تهران را اینجا ببینید

راستش برای سخن گفتن از تاریخ این محله باید رفت به سراغ عهد قاجار. درست زمانی که ناصرالدین شاه قاجار سبیل هایش را روی تخت مرمرکاخ گلستان تاب می داد، تهران دیوارهای بلندی داشت که اطراف آن را با خندق های حفر کرده بودند. هرکسی که می خواست وارد شهر شود باید از دروازه های تهران می‌گذشت که تعداد این دروازه‌ها ۱۲ تایی می‌شد. آن زمان خیابان شوش فعلی تا میدان راه اهن دیوار جنوبی شهر تهران محسوب می شد که خبری از خیابان های امروزی نبود و راه ارتباطی شهرهمان دروازه‌ها بود. اگر کسی هم می خواست حول و حوش محله شوش امروز بیاید، می‌دانست که باید از دروازه عبدالعظیم(ع) عبورکند چراکه آن موقع محله شوش و اطراف آن به دروازه شاه عبدالعظیم شهرت داشت. در زمان رضا شاه دیوارهای بلند دور تهران خراب و خندق های اطراف دیوارها پر می‌شود و جایش را خیابان‌های کمربندی می‌گیرد.  بخشی از خیابان شوش شرقی در منطقه ۱۵ در زمان نخست وزیری «رزم آرا» تأسیس می‌شود و از همان زمان نام شوش را به خود می‌گیرد. اما این محله را به نام «شبیر» هم می‌شناسند. چرایش را در قسمت بعدی بخوانید.

شوش یا شبیر؟ مسئله این است

گمانه زنی های زیادی درباره علت نامگذاری شوش در این محله وجود دارد. به طور مثال در یکی از این حدس‌ها علت نامگذاری این محله را استفاده از نام شهر شوش «دانیال نبی» در جنوب کشورمان دانسته اند. البته احتمال دیگری هم مطرح است که می گویند؛ زمامدارن آن زمان تهران برای زنده نگه داشتن شکوه و جلال تمدن باستانی نام پایتخت تمدن عیلامی و مرکز اداری هخامنشیان را انتخاب کرده اند.

اما اینکه چرا در کنار نام شوش از نام «شبیر» استفاده می کنند به این دلیل است که در گذشته، محدوده ای از محله شوش از خیابان های شهید «تکلی» و شهید «غلامی» جزء زمین های کشاورزی بوده است که این زمین ها تابع روستای نجف آباد بوده و چند مالک اصلی داشته است. از جمله این مالکان افرادی بوده اند به نام های «شبیر»، «وفا» و «شقاقی»  که بعدها این بخشی از این زمین ها به دو دختران شبیر ارث می‌رسد و وفا که داماد همین آقای شبیر بوده، متولی اصلی این زمین ها می‌شود و زمین ها به تدریج از سوی نماینده وفا به اراضی کوچکتری تقسیم می شود و به فروش می رسد. به هرحال از همان زمان نام شبیر که یکی از مالکان این زمین‌ها بوده است در کنار نام شوش قرار می‌گیرد.

مسجد وفا؛ قدیمی‌ترین مسجدمحل بود

محله شوش خود قدمتی به اندازه تاریخ دارد و خود این محله نماد یکی از تاریخ ترین بخش های شهر تهران است. قدیمی ترین مکان تاریخی این محله را باید مسجد «وفا» در خیابان شهید تکلی دانست. از آنجایی که وفا از افراد معروف محله شوش بوده است که کارهای خیر زیادی هم انجام داده، هنوز هم نامش برسر زبان اهالی شوش است. البته مسجد وفا در قدیم به نام مسجد «سنگی» نیز معروف بوده که بعدها مسجد وفا نام می‌گیرد. برای افتتاح مسجد وفا آیت الله العظمی بروجردی و عده‌­ای از علما از قم به تهران می آیند و اولین پیش نماز مسجد را نیز آیت الله بروجردی تعیین می کنند که شخصی به نام  حاج «عبدالرزاق» بوده که در همین مسجد به خاک سپرده شده است.

علاوه براین مسجد، حمام قدیمی به نام حمام «نوروزی» در این محله بوده که حمام نمره بوده است که به گفته «امیر احمدی»، دبیر شورایاری محله جزو یکی از قدیمی‌ترین بخش‌های محله بوده که حدود ۳۵ سال هم می‌شود که دیگر فعالیت نمی‌کند.» جالب اینکه این محله ۵ مسجد دارد که قدیم ترین مسجد همان مسجد وفاست. در کنار این مساجد این محله ۱۴ حسینیه و هیئت مذهبی هم دارد که به گفته اهالی بعضی از این هیئت ثابت هستند و بعضی دیگر هم در مراسم های خاصی مذهبی تشکیل می‌شوند.  

فراوانی چهره‌های شاخص و معروف محله

محله شوش از آن دست محله هایی است خاستگاه زندگی افراد مهم و مشهوری بوده است که برخی از آنها را همه ما می شناسیم و برخی دیگر هم با آنکه شناخته شده نیستند، اما مجموعه از هنرمندان و ورزشکاران محله را تشکیل می دهند. یکی از همین چهره های معروف محله ما «مجید نامجو مطلق»، فوتبالیست سابق تیم استقلال است که دوران بچگی‌اش را در همین محله گذرانده است.

در کنار این فوتبالیست بزرگ ورزشکاران دیگری هم بزرگ شده این محله هستند مثل «رحیم میرآخوری» که از بازیکنان تیم فوتبال بانک ملی بوده یا «سعید تهرانی نژاد» که در مقطعی مربیگری تیم نونهالان پرسپولیس را برعهده داشت. البته محله شوش وزنه برداری معروفی هم مثل «محمودقره باغی» داشته که در دهه ۶۰ توانست مقام قهرمانی وزنه برداری ۹۰ کیلو را در ترکیه از آن خود کند.

در کنار این بزرگان محله شوش هنرمندان دیگری هم حضور دارند یکی از آنها «محمود رزاقی»، شاعر محله شوش که صحفیه سجادیه را به صورت شعر سروده است. همچنین می توان از بانوان نقاشی سیاه قلم محله شوش به نام های «سمیه قمصری» و «زهرا رضازاده» نام برد که از هنرمندان این محله‌اند.